1. Przeznaczenie i cele

Przeznaczenie

Telefon wyposażony w łącze bluetooth lub NFC może pełnić rolę analogiczną jak karta płatnicza. Rozwój technologii pozwoli przekroczyć bariery jakie stoją przed płatnościami elektronicznymi. Telefonem można łatwiej płacić za towar lub usługę bez prowizji. Dzięki zastosowaniu waluty kryptograficznej terminale mogą pracować bez połączenia z internetem (off-line), a płatności mogą być anonimowe.

Cele projektu

Celem projektu jest stworzenie systemu płatności przy pomocy komórki. Budżet i termin wykonania projektu zostaną ustalone w razie jego akceptacji. Wstępna analiza pokazuje, że potrzebny software nie jest skomplikowany i koszty jego realizacji powinny być niższe niż 100 tys. zł.

System ten umożliwi rozwój rynku związanego z pieniądzem elektronicznym i mikropłatnościami. Dla firm zrzeszonych w klastrze informatycznym otworzy się możliwość pozyskania nowych kontraktów na wdrożenie i serwis systemu. Będzie też można tworzyć aplikacje wspomagające i rozwijające system.

2. Kontekst i motywacja

Historia i stan przed projektem

Firmy informatyczne tworzące systemy dla handlu detalicznego, dostrzegają problem rozwoju płatności elektronicznych, związany z obciążeniem prowizją kart (ważne przy małych kwotach transakcji) oraz małą wygodą takich rozwiązań (zapłata trwa stosunkowo długo). Na całym świecie trwają w związku z tym prace nad rozwojem płatności komórką. Komórkę można bowiem traktować jak portmonetkę, w której przechowuje się elektroniczne pieniądze. Prace te jednak mają głównie usprawnić płatności. Próby zbudowania tańszej alternatywy dla obecnych systemów rozliczeń (obsługiwanych przez banki i operatorów kart płatniczych) są blokowane administracyjnie.

Przykładem takich działań administracyjnych jest utrudnianie rozwoju waluty kryptograficznej. Stąd pojawił się projekt waluty bitcon, która oparta jest o sieć P2P (wymykającą się administracyjnej kontroli). Ostatnio w Kalifornii duże firmy przeforsowały prawo, które nakazuje zakup koncesji na tego typu usługi po zaporowej cenie (http://www.quora.com/Aaron-Greenspan/In-Fifty-Days-Payments-Innovation-Will-Stop-In-Silicon-Valley).

Najważniejsze problemy

Problem bezpieczeństwa.

Pomijając typowe zagadnienia bezpieczeństwa informatycznego, należy zwrócić uwagę na możliwość utraty pieniędzy. Jeśli pieniądz jest przechowywany w portmonetce – komórce, to zniszczenie tej komórki może spowodować utratę pieniędzy. Jeśli zaś dodatkowo informacje umożliwiające ich odtworzenie znajdą się na serwerze, to traci się anonimowość. Można wskazać następujące rozwiązania ograniczające to ryzyko:

Ograniczenie wielkości kwot pamiętanych w komórce. Cała zarezerwowana kwota jest pamiętana na serwerze, skąd ładuje się do komórki.
Wybór opcji anonimowej lub nie. W razie zniszczenia komórki istnieje możliwość ustalenia jej stanu na podstawie informacji o operacjach. Potrzebna jest jednak identyfikacja właściciela. Może to być wiedza o wykonanych operacjach. Ale pewność daje tylko identyfikacja potwierdzona dokumentem.
Ubezpieczenie.

2. Użytkownicy i korzyści

Użytkownicy

Pierwszym odbiorcą tego rozwiązania byłyby samorządy, które mogłyby w ten sposób sprzedawać na przykład miejsca parkingowe. Rozwój tego typu płatności mógłby spowodować upowszechnienie terminali w handlu jako alternatywy dla płatności kartą.

Inne opcje i produkty

Mikropłatności wykonywane komórką lub kartami są jedną z najważniejszych dziedzin rozwoju rynku usług finansowych. Nic więc dziwnego, że pojawiają się różne propozycje w tym zakresie. Poniżej zebrano najważniejsze z nich.

1. Elektroniczne portmonetki.

Rozwiązania takie mogłyby być częścią funkcjonalności nowych dowodów osobistych. Rozwiązanie takie zastosowano w Malezji (zob. http://www.kwcs.biz/The%20Malaysian%20Smart%20Card%20Summary.pdf). W Szwecji rozważano możliwość zupełnego zrezygnowania z gotówki na rzecz tego typu płatności. Jednak pomysł był powszechnie krytykowany z uwagi na zagrożenie dla wolności obywatelskich (brak anonimowości), dlatego go poniechano.

W Polsce nowoczesne dowody osobiste z chipem mają się pojawić za dwa lata (pierwotnie miło to być już od 1 lipca br). Jednak na moje pytanie dotyczące portmonetek elektronicznych dostałem odpowiedź: w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji aktualnie nie prowadzi się prac zmierzających do poszerzania elektronicznych funkcjonalności nowego dowodu osobistego
w celu umożliwienia wykorzystywania tego dokumentu jako „portmonetki elektronicznej”.

2. Bankowe karty zbliżeniowe

Takie rozwiązanie jest dynamicznie rozwijane w Wielkiej Brytanii. W Polsce większą popularność zaczęła się od roku 2009, gdy kilka banków zaczęło oferować takie karty. Dostępne są dwa systemy rozliczeniowe PayPass (MasterCard) o PayWave (Visa). Oba systemy umożliwiają do kwoty 50 złotych (UE 50 Euro, w USA 50 dolarów). Karty mogą być w formie naklejki na telefon.

Transakcje w Polsce obsługują cztery firmy:

eService (PKO BP), Elavon (Elavon Global Acquiring Solutions), First Data (Polcard), Polskie ePlatności (Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych)

Koszt karty jest praktycznie zerowy. Płaci się natomiast (podobnie jak w zwykłych kartach płatniczych) za usługi dodatkowe, terminal i prowizje od transakcji (płacone przez sprzedawcę). Wysokość tych opłat nie jest publicznie ujawniana (dla każdego sprzedawcy jest przygotowywana indywidualna umowa).

PKO BP wymienia karty debetowe na nowe w technologii EMV z funkcjonalnością płatności zbliżeniowej Visa payWave. Można ją płacić za granicą (w Czechach do 500 koron czeskich, we Francji i na Słowacji 20 euro, we Włoszech 25 euro, a w Wielkiej Brytanii 15 funtów).

Według PKO BP Polska jest jednym z krajów o największej liczbie transakcji zbliżeniowych dokonywanych w Europie, a w posiadaniu Polaków jest już 3mln kart zbliżeniowych!

3. Portfel Google

Google udostępnia aplikację Google Wallet, wykorzystującą technologię NFC. Aplikacja ta udostępnia wirtualną kartę Google Prepaid albo obsługuje Citi MasterCard (do aplikacji trzeba wprowadzić jej dane). Płatności mogą być wykonywane z terminali PayPass (a więc jest to jedynie inne pod względem technicznym rozwiązanie dla kart zbliżeniowych).

4. Płatności SMS'em

Umożliwiają je firmy świadczące usługi płatności internetowych (na przykład www.platnosci24.com). Pojawiają się też nowe inicjatywy, jak np. http://zetemes.pl/.

Rozliczenie następuje przez operatora telefonii komórkowej i zazwyczaj nie mogą to być kwoty ponad 10 zł.

5. Rozszerzenie płatności internetowych

Przelewy internetowe z komórki oferuje wiele banków. Jednak kluczowym graczem jest tutaj PayPal, który umożliwia transfer pieniędzy przy użyciu komórki albo między komórkami¹. System płatności mobilnych ma być rozszerzeniem płatności internetowych tego potentata na rynku rozliczeń (ponad 200 mln kont).

5.1. SkyCash²

SkyCash to niezależny od operatorów telekomunikacyjnych uniwersalny system płatności przez telefon komórkowy. Działa w każdej sieci GSM na telefonach z dostępem do Internetu. Możliwe jest dokonanie transferu gotówki między użytkownikami. Wdrożono w kilku miastach płatności za bilety autobusowe.

6. Komórka symulująca działanie kart bankowych

To jest najbardziej prawdopodobny kierunek rozwoju usług NFC w komórkach. Po wprowadzeniu do komórki danych karty, będzie ona działać tak jak ta karta. Przedstawiciel T-mobile tak opisuje podjęte przez tą firmę działania³:

"Będziemy dostarczać klientom telefony i karty SIM wspierające technologię NFC oraz udostępniać partnerom miejsce na karcie SIM (za zgodą klientów) umożliwiające im zainstalowanie aplikacji. Abonentom, którzy mają zawartą umowę o świadczenie usług telekomunikacyjnych, udostępnimy również aplikację ułatwiającą zarządzanie aplikacjami partnerów. Nasze działania sprowadzają się również do zachęcania do przyłączenia się do programu innych partnerów: m.in. instytucje finansowe, operatorów transportu miejskiego czy organizatorów imprez masowych."

7. Inne rozwiązania

7.1. mPay⁴

Ta usługa korzysta z technologii USSD (informacja zawarta w wybieranym numerze, zaczynającym się od *) lub IVR (wybór w trakcie dialogu z automatem). Wymaga więc ścisłej współpracy z operatorem telekomunikacyjnym. Na razie telefonem zapłacić mogą tylko użytkownicy sieci Plus i Play. System pozwala płacić w kilkuset punktach, w większości w Warszawie (niektóre lokale Pizza Dominium, McDonald's, Telepizza czy kawiarnie CoffeeHeaven). Użytkownik wpłaca najpierw pieniądze na specjalne konto. Gdy chce zapłacić, wybiera z klawiatury *145, łączy się z serwisem i wpisuje numer, który podaje sprzedawca, oraz kwotę do zapłaty. Transakcję potwierdza kodem PIN.

Przykład implementacji:

⁵.

7.2. FaceCash

Ciekawe rozwiązanie wdrażane w Dolinie Krzemowej. Płatnikowi jest przyporządkowany kod kreskowy, który jest skanowany zwykłym czytnikiem kodów (taki jak w systemach POS). Umożliwia to szybką identyfikację osoby przez system sprzedaży (kwota już jest w systemie). To rozwiązanie jednak nie jest jednak zbyt bezpieczne. Więcej szczegółów na: https://www.facecash.com/

7.3. Implementacja kart bankowych na komórkach, przygotowywana przez polskie banki

Na razie nie są znane szczegóły techniczne tego rozwiązania. Informacja o nim pojawiła się w ubiegłym roku (http://di.com.pl/news/32226,0,PKO_i_BZ_WBK_lacza_karte_z_komorka.html):

Inteligo (marka PKO BP) testuje nową usługę razem z PTC (operatorem sieci Era) i MasterCardem, a BZ WBK wybrał Polkomela (Plus) i Visę. W obu przypadkach usługa ma być zaoferowana szerszej rzeszy klientów jesienią. Najpierw ma ją przetestować kilkaset osób.

Zdaniem specjalistów upowszechnienie płacenia komórką może się opóźnić. Pierwszym problemem jest dostępność aparatów. Drugą kwestią jest wymiana kart SIM. Trzeci problem to ustalenie modelu biznesowego między bankami a operatorami – mówi specjalista z branży bankowej.

7.4. Wdrażane rozwiązania w komunikacji publicznej.

W Krakowie można zakupić w automacie taki bilet w postaci karty albo zapisać go na legitymacji studenckiej. W autobusach są kasowniki, które wyświetlają informację, czy bilet jest ważny. Skanery o takiej funkcjonalności mają też rewizorzy. Nie ma natomiast możliwości pobierania opłat (funkcjonalności biletu jednorazowego).

W Rzeszowie i kilku innych miastach wdrażany jest system SkyCash.

Więcej informacji na temat technologii NFC można znaleźć w tekście:
"NFC - potencjał, perspektywy i zagrożenia" (http://elektronikab2b.pl/technika/3480-nfc-potencjal-perspektywy-i-zagrozenia).

Podsumowanie

Jeśli miałby to być jedynie kolejny system rozliczeń, to szanse na sukces rozwiązań nie związanych z operatorem telefonii komórkowej ani z bankami nie są duże. Instytucje te mogą bowiem stosować przez dłuższy czas ceny dumpingowe, blokując rozwój konkurencji. Jednak stworzenie rozwiązania niezależnego ma sens, jeśli pojawią się dodatkowe korzyści.

Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że ekspansja opisanych wyżej rozwiązań może następować bardzo szybko. Na stronach paypass.pl można znaleźć informację, że tylko w roku 2009 pojawiło się 6tys terminali. Ponadto liczba miast, które wprowadzają płatności zbliżeniowe do autobusów, rośnie z miesiąca na miesiąc - już teraz można zapłacić zbliżeniowo za bilet do metra. Szybko rozwija się też sieć akceptantów, która obejmuje m.in. sieć salonów Empik, stacje benzynowe (np. Shell), sieci handlowe (np. Kolporter, Żabka), restauracje i kawiarnie (np. McDonald’s, Coffee Heaven), a także płatności na stadionach i festiwalach muzycznych.

Korzyści dla użytkowników

Zalety proponowanego rozwiązania względem konkurencji:

wykorzystanie bluetooth lub NFC nie wymaga płatnych połączeń (SMS, USSD, IVR);
waluta kryptograficzna jest rozwiązaniem uniwersalnym – możliwe rozszerzenie o inne zastosowania (waluta lokalna, barter wielostronny, płatności internetowe, przesyłanie pieniędzy SMS'em itp);
możliwość mikropłatności anonimowych;
wysokie bezpieczeństwo i prostota rozwiązania;

Wady:

konieczność stosowania specjalnych terminali (może to być "wirtualny terminal uruchamiany na bazie komputerze PC);
narażenie na utratę pieniędzy w razie zgubienia/zniszczenia komórki.

3. Prezentacja idei

Zasadnicze znaczenie tego rozwiązania ma użycie waluty kryptograficznej. Pieniądzem jest paczka danych, o następującej strukturze:

Podpis poprzedniego właściciela

Klucz publiczny aktualnego właściciela

....

Podpis pierwszego właściciela

Klucz publiczny drugiego właściciela

Podpis podmiotu gwarantującego

Klucz publiczny pierwszego właściciela

kwota, gwarant, termin

W tej strukturze "gwarant" oznacza podmiot, który może wymienić walutę na PLN. Termin oznacza początek okresu, w którym taka wymiana jest możliwa.

Taka struktura pozwala na zachowanie anonimowości płatności. Upubliczniony zostaje tylko jeden z pary kluczy. Każdy użytkownik może posiadać wiele par kluczy. System płatności oparty o sieć P2P (taki jak bitcoin) zapewnia bezpieczeństwo transakcji dzięki publicznej dostępności informacji o wszystkich właścicielach poszczególnych kwot. Eliminuje to możliwość dokonania dwukrotnie płatności tą samą kwotą. System działający bez stałej łączności z internetem musi zapewnić bezpieczeństwo poprzez certyfikowane oprogramowanie. A więc kwota bazowa (w komórce) musi dodatkowo zawierać informację identyfikującą komórkę. Cały system działa zgodnie z poniższym schematem:

Działanie w różnych przypadkach:

1. Zamiana złotówek na walutę kryptograficzną

Użytkownik zakłada konto w systemie waluty kryptograficznej. Konto może być anonimowe – wówczas podaje jedynie swój klucz publiczny. System podaje identyfikator rekordu (płatności). Wpłata na konto systemu z tym identyfikatorem powoduje powstanie odpowiedniej kwoty waluty kryptograficznej, która pozostaje do dyspozycji użytkownika. Alternatywnym rozwiązaniem jest współpraca z bankiem, polegająca na blokadzie środków na subkoncie użytkownika.

Zarezerwowanie konta nie-anonimowego pozwala na wzrost bezpieczeństwa (odtworzenie utraconych kwot na komórce, ubezpieczenia).

2. Ładowanie portmonetki elektronicznej

Kwota dostępnej waluty kryptograficznej może być przesłana na komórce w całości lub części. Może to zostać wykonane w każdym miejscu, gdy mamy dostęp do terminala z połączeniem przez internet (on-line). Ten terminal może służyć równocześnie do innych operacji (zapłat). Aplikacja w komórce wysyła za pośrednictwem terminala paczkę: [klucz publiczny, identyfikacja komórki, żądana kwota] podpisaną kluczem prywatnym. Wygenerowana zostaje kwota dla pierwszego właściciela (właściciela komórki), która zostaje odesłana do terminala i może zostać przesłana na komórce. Po otrzymaniu tych danych, komórka zwraca potwierdzenie.

3. Opłaty lokalne (parking, bilet)

Aplikacja łączy się z terminalem (który może działać off-line). Z kwoty bazowej jest wydzielana kwota zapłaty i przesyłana do terminala po zaakceptowaniu przez użytkownika. Zwrotna informacja określa wielkość i czas zapłaty. Wraz z zapłatą może być przesłana inna informacja. Na przykład numer samochodu (opłata za parking). W komunikacji miejskiej aplikacja wyświetla na ekranie telefonu informacje o zapłacie. Można je potwierdzić w terminalu (na przykład gdy ilość zapłat nie zgadza się z kwotą wyświetloną przez terminal). Można też zaimplementować połączenie przez bluetooth/NFC z urządzeniem kontrolera.

4. Rozliczenie opłat

Jeśli terminal ma połączenie z internetem, może przesyłać natychmiast dane o wpłatach, a system waluty kryptograficznej generuje przelew pieniędzy na konto właściciela terminala (na przykład właściciela parkingu). Terminale off-line mogą być odczytywane przez przekazanie pieniędzy na inne urządzenie – analogicznie jak przy wpłatach.

5. Płatności internetowe

Pomimo istnienia kilku systemów płatności (takich jak PayU, czy PayPal), nadal na tym rynku jest możliwość zaistnienia. Sklepy internetowe dopiero się rozwijają i nowe rozwiązania nie natrafiają na barierę przyzwyczajeń. Pozostaje więc jedynie kwestia stworzenia systemu wiarygodnego i z funkcjonalnością lepszą od konkurencji. Możliwość prostego i taniego płacenia zarówno za zakupy internetowe, jak i lokalnie (komórką) stwarza przewagę konkurencyjną.

Aplikacja internetowa (sklep) generuje jednoznaczny numer transakcji, który może być wyświetlony lub przesyłany SMS'em. Aplikacja umożliwia wprowadzenie kwoty oraz ewentualnie identyfikatora transakcji (gdy nie został przesłany). Następnie możemy dokonać zapłaty z portmonetki (tak jak opłaty) lub wygenerować żądanie przesłania odpowiedniej kwoty tak jak przy ładowaniu (tyle że zamiast identyfikatora komórki podane są parametry podmiotu, na rzecz którego następuje płatność).

6. Waluta lokalna

Zamiast przelewu gotówki możemy uzyskać gwarancję urzędu (samorządu), że dokona na każde żądanie zamiany waluty kryptograficznej przez siebie wygenerowanej na złotówki. W ten sposób powstaje pieniądze na zasadzie kredytu. W ten sposób mogą być też dystrybuowane zasiłki, subwencje etc. W obiegu znajduje się dzięki takim operacjom substytut pieniądza, który można w urzędzie w każdej chwili zamienić na zwykłą gotówkę. Pieniądzem tym można płacić podatki lokalne lub rozliczać się z innymi podmiotami, które to zaakceptują. Dobrze przemyślany system rozliczeń może być zachętą do używania takiej waluty. Może to być najtańszy sposób finansowania samorządowych inwestycji.

System rozliczeniowy niezależny od banków tworzy de facto prywatną (komplementarną) walutę. Wbrew obiegowej opinii, większość pieniędzy w obrocie gospodarczym nie pochodzi z mennicy lub drukarni banknotów. Pieniądz oficjalny stanowi jedynie bazę monetarną, na podstawie której banki kreują pieniądze, udzielając kredytów (bank musi posiadać pokrycie w realnym pieniądzu jedynie na 3% pożyczonej kwoty). Ten system stał się główną przyczyną światowego kryzysu finansowego (w USA zniesiono nawet to ograniczenie do 3%). Działające na podobnych zasadach organizacje mogą kreować pieniądz nie obciążone długiem. Oto przykład z Wysp Brytyjskich („Islandia_nad_Tamizą”): „40 tysięcy Brytyjczyków bierze udział w barterowej wymianie usług i dóbr prowadzonej przez firmy internetowe a popularność tych usług rośnie z dnia na dzień. Kilka miast, m.in. Lewes w hrabstwie East Sussex, wypuściło nawet na rynek własne waluty komplementarne wobec funta: w Lewes można takiej waluty używać w 130 sklepach i firmach w mieście".

7. Barter

Waluta kryptograficzna może być używana w systemie barteru wielostronnego. Zapłata za „zakupiony” towar może odbywać się analogicznie jak płatności internetowe. Jest to sytuacja podobna do opisanej powyżej (waluta lokalna), ale zamiast gwarancji urzędu mamy pokrycie w towarze (możemy za tę kwotę dostać dowolny towar dostępny w systemie wymiany barteru wielostronnego).