Wykorzystanie nowoczesnych technologii w gospodarce ma znaczenie cywilizacyjne. Można mianowicie wyróżnić dwa typy społeczeństwa przyszłości: pasywne i aktywne. Zastosowanie technologii może przesądzić o wyborze jednej z tych dwóch opcji.
Społeczeństwo pasywne, to społeczeństwo konsumentów, któremu podmioty gospodarcze dostarczają niezbędne usługi i produkty. Rozwój chemii i automatyzacja powodują, że możliwa staje się unifikacja i koncentracja produkcji. Gromadzenie informacji o pragnieniach i potrzebach konsumentów daje podmiotom mającym dostęp do tej informacji przewagę rynkową. Wraz z koncentracją tej wiedzy następuje koncentracja kapitału.
Informacja zawsze stanowiła istotny element w walce konkurencyjnej. Jednak przed erą internetu niejawne pozyskiwanie informacji ograniczało się do szpiegostwa przemysłowego. Obecnie kluczowe znaczenie ma informacja o konsumentach. Zainteresowany taką informacją jest także świat polityki. Stąd naturalna jest integracja biznesu opartego na wiedzy z polityką. Prowadzi to do państwa totalitarnego o którym pisał Huxley - nie opartego na przemocy, tylko na kontroli. Kontrola zaś pozwala na minimalizację ryzyka.
Redystrybucja staje się także formą kontroli. Jednak korporacje mające dostęp do globalnej informacji stają się silniejsze od państw, które kontrolują redystrybucję. Nie należy się więc dziwić, że globalna firma Google bywa postrzegana jako zagrożenie dla naszej wolności niż autorytarne rządy.
Społeczeństwo aktywne, to społeczeństwo w którym następuje maksymalizacja zaspokajania potrzeb przez lokalne społeczności. W takim społeczeństwie większe znaczenie ma informacja przekazywana w ramach tradycyjnych kontaktów międzyludzkich. Minimalizacja ryzyka następuje przez ograniczenie skali działalności i naturalny rozwój oparty na wolnej konkurencji. Taki model rozwoju bliższy jest społecznej gospodarce rynkowej. Sprzyja mu demokracja przemysłowa (rozproszenie produkcji). Miejsce redystrybucji może zastąpić udział w korzyściach z funkcjonowania w lokalnej społeczności (w tym podatki lokalne jako forma zapłaty za korzystanie z lokalnego rynku). W takim modelu rozwoju większe znaczenie ma przepływ informacji (komunikacja) niż jej gromadzenie i przetwarzanie. Dlatego powszechna inwigilacja to bardziej forma podglądactwa niż źródło konkurencyjnej przewagi.
Rysunek 1: Zaspokajanie potrzeb w społeczeństwie biernym i społeczeństwie aktywnym. Źródło: opracowanie własne.
Pomimo tego, że w obecnym nurcie rozwoju dominuje model społeczeństwa biernego, przyszłość nie jest w tym względzie przesądzona. Głównym celem artykułu jest analiza znaczenia powszechnej inwigilacji dla uzyskania przewagi konkurencyjnej przez podmioty wybierające model rozwoju społeczeństwa biernego. Czy ta przewaga jest tak duża, że zapewni im zwycięstwo?